Το τέλος του μοντέλου: Κόμμα – «Στρατός»

Το τέλος του μοντέλου: Κόμμα – «Στρατός»
Άρθρο του Τάσου Πανταζίδη από τον Σεπτέμβριο του 2006

Όσοι δραστηριοποιήθηκαν πολιτικά κατά τις δεκαετίες ’70 και ’80, βίωσαν κομματικές λειτουργίες που διέφεραν πάρα πολύ από τις σημερινές. Τα κόμματα λειτουργούσαν με πειθαρχία στρατιωτικού τύπου. Τα μέλη ήταν στρατιώτες που υπάκουαν τυφλά στα όργανα αλλά και στον Αρχηγό. Ειδικά στο χώρο της Αριστεράς, είδαμε να αποτρέπονται τα μέλη από το να εκφράζουν οποιαδήποτε άποψη διάφορη από την επικρατούσα στο κόμμα. Έτσι –ειδικά στο ΚΚΕ- οι διαγραφές έπεφταν βροχή. Το προοδευτικό κίνημα στερήθηκε με αυτό τον τρόπο τη δυνατότητα εξέλιξης και παρακολούθησης των νεωτερισμών, περιχαρακώνοντας την πολιτική του σε στείρα πορεία προς το άγνωστο.
Τόσο στο πρώιμο ΠΑΣΟΚ (Ν.Κωνσταντόπουλος, «Ξεκίνημα»,Τρίτσης), στο ΚΚΕ (Γράψας, Ανδρουλάκης, Κωστόπουλος, Κοψίδης και εκατοντάδες λιγότερο γνωστοί) αλλά και στη Ν.Δ. (Μπούτας), οι κομματικοί μηχανισμοί αντιμετώπιζαν τις διαφωνίες και τη διαφορετική άποψη, ως πρόβλημα και όχι ως παραγωγή πολιτικής. Η περιχαράκωση μάλιστα απλωνόταν και στο φοιτητικό και μαθητικό κίνημα όπου οι ΔΑΠ, ΠΑΣΠ, Πανσπουδαστική, Ρήγας κλπ, έδιναν αιματηρές –στην κυριολεξία- μάχες στις φοιτητικές εκλογές, ενώ στους μαθητές η δεξιά Μ.Α.ΚΙ. και η κόκκινη ΚΝΕ, αφιέρωναν τις νίκες τους «στον ηγέτη Γ.Αβέρωφ» ή στη «σοσιαλιστική μας πατρίδα».
Η δεκαετία του ’90, απομυθοποίησε τα πολιτικά πρόσωπα και χαλάρωσε τους δεσμούς κομμάτων – μελών. Οι ηγεσίες δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες των μελών – στρατιωτών. Έτσι τα μέλη άρχισαν να σκέφτονται εναλλακτικές λύσεις δράσης. Αυτό βέβαια στην περίπτωση που δεν πήγαιναν μια και καλή στο σπίτι τους, απογοητευμένοι.
Η νέα χιλιετία όμως, γέννησε ένα νέο κίνημα. Με αφετηρία τις ιδέες που εκφράστηκαν στις διεθνείς διαδηλώσεις του Σιάτλ και της Γένοβα, αντιμετωπίζοντας την αποτυχία, τόσο των παλιών ιδεαλιστών με τις ψεύτικες πινακίδες («σοσιαλισμός», «οικολογία», «δημοκρατία», «κομμουνισμός», «φιλελευθερισμός» κλπ) όσο και των τεχνοκρατών «εκσυγχρονιστών», οι πολίτες αναζήτησαν διέξοδο σε ευρύτερους σχηματισμούς, αναζητώντας: την ελάχιστη ιδεολογική ταύτιση και συμφωνία, μα τη μέγιστη κοινή δραστηριοποίηση για συλλογικά προβλήματα.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της τάσης των ενεργών πολιτών, είναι η συγκρότηση του Ελληνικού Κοινωνικού Φόρουμ (Ε.Κ.Φ.), όπου όχι μόνο συνυπάρχουν, αλλά δρουν κοινά, φαινόμενες ετερόκλητες δυνάμεις: Μαρξιστές, ευρωπαϊστές, τριτοβάθμια συνδικαλιστικά όργανα – ομοσπονδίες, αριστερά κοινοβουλευτικά και εξωκοινοβουλευτικά κόμματα, οικολόγοι, φυσιολάτρες, κινήματα πόλης, πρωτοβουλίες γειτονιάς, φοιτητές, Δημοτικές κινήσεις, ζωόφιλοι κλπ. Ήταν τόσο ηχηρή η καμπάνα του νέου διεθνούς κινήματος των πολιτών, που έκανε τους πρωταγωνιστές της κεντρικής πολιτικής σκηνής να αναθεωρήσουν τα περί κομματικής λειτουργίας.
Έτσι ο Κ.Καραμανλής jr, παρουσιάζεται από τη σύζυγό του ως «αριστερός πολιτικός» ενώ αυτοπροσδιορίζεται ως «ηγέτης του μεσαίου χώρου». Ακόμα, αναγκάστηκε να προτείνει και να υπερψηφίσει για Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Κάρολο Παπούλια – τον πρώτο αριστερό Π.τ.Δ. . Το ΠΑΣΟΚ έγινε «ανοικτό κόμμα» και ο Πρόεδρός του εκλέχθηκε από ενάμισι εκατομμύριο πολίτες, Έλληνες και αλλοδαπούς, όχι απαραίτητα μέλη του κόμματος. Ο Συνασπισμός, ενέταξε τις δυνάμεις του στον ΣΥ.ΡΙ.Ζ.Α., στη λογική της ισότιμης συνεργασίας με μικρότερα κόμματα και σχήματα, κάτι που ήταν ταμπού για την Αριστερά ως τότε. Το ΚΚΕ, χωρίς στην ουσία να συνεργάζεται και να εμπιστεύεται κανέναν, παρουσιάζει προς τα έξω πως δήθεν συνεργάζεται με το ΔΗΚΚΙ, την Κομμουνιστική Ανανέωση και άλλες μικρότερες οργανώσεις. Ακόμα και το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚ – Εργατική Αλληλεγγύη), ένα τροτσκιστικής απόκλισης κόμμα με σκληρή πειθαρχία, μετά τη διάσπασή του (απ’όπου γεννήθηκε η Διεθνιστική Εργατική Αριστερά – Δ.Ε.Α.) αναγκάστηκε να δημιουργήσει τη «Συμμαχία Σταματήστε τον Πόλεμο», δεχόμενο να συνεργαστεί με φορείς και πρόσωπα τα οποία παλιότερα απομόνωνε ως «σέχτες» ή «ρεφορμιστές».
Το μήνυμα το πήραν όλοι. Όλα τα κόμματα αναπροσάρμοσαν τη λειτουργία τους για να μη χάσουν την επαφή με τον κόσμο τους. Λόγω όμως του ότι η αλλαγή έγινε όχι από τα κάτω, όχι με τη συμμετοχή των μελών, είχε και πολλές παρενέργειες. Σημαντικότερη από αυτές ήταν η διάλυση θεσμών και οργάνων (κάτι που βολεύει βέβαια τους ηγεμονίσκους και τους μηχανισμούς τους). Για παράδειγμα, τα τελευταία συνέδρια του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΝ, εξέλεξαν τους προέδρους των δυο αυτών κομμάτων με απ' ευθείας ψήφο από τους συνέδρους. Ο ψεύτικος μανδύας της «λαϊκής επιλογής», της «αποδοχής της θέλησης των πολλών» είναι η καταστροφή της πολιτικής λειτουργίας. Τα όργανα όπως π.χ. η Κεντρική Επιτροπή, γίνονται πλέον ανίσχυρα. Ο «αρχηγός» δεν ελέγχεται πλέον από κανέναν. Κανένα όργανο δε μπορεί να του «τραβήξει το αυτί» αν χρειαστεί. Οι επιλογές του κόμματος, γίνονται όλο και περισσότερο επιλογές του «σοφού», λαοπρόβλητου ηγέτη και όχι των συλλογικών πολιτικών οργάνων. Ο προσυνεδριακός και ενδοσυνεδριακός διάλογος, επικεντρώνεται στη στήριξη δελφίνων και στη μάχη μεταξύ των «τάσεων» για επικράτηση.
Είναι βέβαιο πως δεν έχουμε καταφέρει να οικοδομήσουμε τα κόμματα που θα θέλαμε. Τουλάχιστον όμως, συντασσόμενοι στα ήδη υπάρχοντα, πρέπει να στηρίζουμε επιλογές που θα προωθούν τη συλλογικότητα και τον «εκδημοκρατισμό» στη λήψη των αποφάσεων. Οφείλουμε να στηρίζουμε προσπάθειες και πρωτοβουλίες που θα αναδεικνύουν τα κόμματα σε φορείς παραγωγής πολιτικής, όπου πολιτική θα σημαίνει δράση για την «πόλη», για το σύνολο, για τους πολίτες.
ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ
Η πολιτική δράση στο επίπεδο των Δήμων, είναι μια μικρογραφία της κεντρικής πολιτικής δράσης. Ηγεμονίσκοι, ομαδούλες, παράγοντες, κομματάρχες, αναμετρώνται πολλές φορές για τη νομή της τοπικής εξουσίας. Αυτό όμως είναι μερικό και όχι γενικό φαινόμενο. Ανέκαθεν, στις Δημοτικές εκλογές αναδεικνύονταν κύρια προοδευτικοί πολιτικοί που επιδιώκοντας τη συναίνεση, ενεργούσαν συλλογικά (ίσως και χάρη στο όριο του 50%). Ακόμα και σ’αυτές τις περιπτώσεις όμως, δεν ελέγχονταν πάντα από συλλογικά όργανα. Οι Δήμαρχοι δεν ελέγχονταν καν από τον κομματικό τους φορέα.
Το έδαφος όμως ήταν και είναι πρόσφορο για συλλογική πολιτική δουλειά. Υπάρχει άλλωστε και ιστορικό προηγούμενο: Τόσο οι συνδυασμοί που στηρίζονταν από την ΕΔΑ, όσο και οι παρατάξεις της «αλλαγής» και της «συνεργασίας», έδειξαν το δρόμο. Υπάρχουν και σήμερα πολλοί τέτοιοι φορείς, όπου γίνεται τόσο συλλογική, όσο και καθαρά πολιτική δουλειά, εκφράζοντας τις ανησυχίες και τις επιθυμίες των πολιτών.
Στηρίζουμε λοιπόν τις συλλογικές, πολυσυλλεκτικές, προοδευτικές προσπάθειες, δεν απαξιώνουμε την πολιτική δράση, αναδεικνύουμε Δημάρχους και τους στηρίζουμε κριτικά, οικοδομώντας παράλληλα μηχανισμούς ελέγχου, προγραμματισμού και επιλογής προτεραιοτήτων. Μαχόμαστε και δρούμε συλλογικά, ώστε η έννοια «πολιτική» να αποκτήσει ξανά την πραγματική της σημασία.
Δράση από τους πολλούς, για τους πολλούς. Έτσι απλά.