της Κωνσταντίνας Γεωργά, ειδικευμένης σε θέματα Ανακύκλωσης και Βιοκλιματικής Αρχιτεκτονικής, μέλος του Διεθνούς Οικοσοσιαλιστικού Δικτύου.
Τα κτήρια είναι υπεύθυνα για το 40% περίπου της συνολικής τελικής κατανάλωσης ενέργειας σε εθνικό επίπεδο. Η κατανάλωση αυτή, είτε σε μορφή θερμικής (κυρίως πετρέλαιο) είτε σε μορφή ηλεκτρικής ενέργειας, έχει ως αποτέλεσμα, εκτός της σημαντικής οικονομικής επιβάρυνσης και τη μεγάλη επιβάρυνση της ατμόσφαιρας με ρύπους, κυρίως διοξείδιο του άνθρακα (CO2), που ευθύνεται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης στα κτήρια, επιτυγχάνεται με απλές μεθόδους και τεχνικές, με τον κατάλληλο σχεδιασμό των κτιρίων (βιοκλιματική αρχιτεκτονική) και με συστήματα και τεχνολογίες, όπως τα παθητικά ηλιακά συστήματα.
Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική αφορά στο σχεδιασμό κτιρίων και χώρων (εσωτερικών και εξωτερικών - υπαίθριων) με βάση το τοπικό κλίμα, αξιοποιώντας την ηλιακή ενέργεια και άλλες περιβαλλοντικές πηγές. Βασικά στοιχεία του βιοκλιματικού σχεδιασμού αποτελούν τα παθητικά συστήματα που ενσωματώνονται στα κτίρια με στόχο την αξιοποίηση των περιβαλλοντικών πηγών (π.χ. ήλιο, αέρα - άνεμο, βλάστηση, νερό, έδαφος, ουρανό) για θέρμανση, ψύξη και φωτισμό των κτιρίων. Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός εξαρτάται από το τοπικό κλίμα και βασίζεται στις παρακάτω αρχές: Α) Θερμική προστασία των κτηρίων τόσο το χειμώνα, όσο και το καλοκαίρι, ιδιαίτερα με την κατάλληλη θερμομόνωση και αεροστεγάνωση του κτιρίου και των ανοιγμάτων του. Β) Αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας για τη θέρμανση των κτιρίων τη χειμερινή περίοδο και για φυσικό φωτισμό όλο το χρόνο. Αυτό επιτυγχάνεται με τον προσανατολισμό των χώρων και ιδιαίτερα των ανοιγμάτων και την διαρρύθμιση των εσωτερικών χώρων. Γ) Προστασία των κτηρίων από τον καλοκαιρινό ήλιο, κυρίως μέσω της σκίασης. Δ) Απομάκρυνση της θερμότητας που το καλοκαίρι συσσωρεύεται μέσα στο κτίριο με φυσικό τρόπο προς το εξωτερικό περιβάλλον. Ε) Βελτίωση του κλίματος έξω και γύρω από τα κτήρια, με τον βιοκλιματικό σχεδιασμό των χώρων γύρω και έξω από αυτά.
H βιοκλιματική αρχιτεκτονική είναι ένας νέος τρόπος να μιλήσουμε για τον παραδοσιακό τρόπο οικοδόμησης: «εκμετάλλευση» του ήλιου, του αέρα, του νερού και της γης. Παραδείγματα πολλά. Όπως οι ιθαγενείς των τροπικών δασών, που κατασκευάζουν ξυλοκαλύβες ανοικτές από παντού, που εξασφαλίζουν, όμως, βαθιά σκιά στους χρήστες τους. Αντίθετα, οι στέγες από μπετόν ή από σίδηρο, δεν μπορούν να αντανακλάσσουν την ηλιακή ακτινοβολία. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική, από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, χρησιμοποιεί το καλύτερο μονωτικό: την πέτρα. Σε πολλούς παραδοσιακούς οικισμούς οι δρόμοι είναι στενοί για να κυκλοφορεί ο αέρας και να δημιουργεί ρεύματα. Όλα τα σπίτια στα άνυδρα νησιά του Αιγαίου έχουν ταράτσες για να μαζεύουν το νερό.
Ένα βιοκλιματικό σπίτι μπορεί να βελτιώνει το μικροκλίμα ακόμα και όταν τα γύρω του, αδικημένα από την κατασκευή τους, δημιουργούν μιαν αποπνικτική ατμόσφαιρα. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει ακόμα και ανάμεσα στις πολυώροφες πολυκατοικίες της Αθήνας. Υπάρχουν επίσημες ενδείξεις ότι ένα τέτοιο σπίτι έχει 40% οικονομία στη θέρμανση και πολύ καλό αερισμό. Μπορεί να φτάσει σε μείωση των λογαριασμών, ως και 60%.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΥ ΚΤΗΡΙΟΥ
-Χρησιμοποιούνται μόνο παθητικά συστήματα ψύξης / θέρμανσης.
-Υπάρχει σωστός προσανατολισμός των ανοιγμάτων του σπιτιού (π.χ. μεγάλα ανοίγματα στο Νότο και μικρά παράθυρα στο Βορρά).
-Για τη θέρμανση μπορεί να υπάρχει θερμοκήπιο με διπλό τζάμι και τοίχος που αποθηκεύει την ηλιακή ενέργεια υπό μορφή θερμότητας (τρόμπ).
-Υπάρχει διαμπερής αερισμός με παράθυρα σε νευραλγικά σημεία του κτηρίου.
-Αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας
-Θερμική προστασία κτιρίων
-Προστασία μέσω σκίασης
-Συστήματα και τεχνικές παθητικού δροσισμού
-Βελτίωση - ρύθμιση των περιβαλλοντικών συνθηκών
-Φυσικός φωτισμός
-Βελτίωση ή ακόμα και δημιουργία μικροκλίματος.
Ο οικοδομικός τομέας συμμετέχει στην παραγωγή CO2, όχι μόνο εξαιτίας της καύσης ορυκτών καυσίμων για την ψύξη/θέρμανση των σπιτιών, αλλά επειδή για την εξόρυξη, την κατασκευή και τη μεταφορά των οικοδομικών υλικών καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες ενέργειας, άρα ακόμα περισσότερα ορυκτά καύσιμα.
Ένα κτήριο «ρυπαίνει» επιπλέον όταν αποβάλλει στο χώμα, στο νερό ή στον αέρα, τοξικές ουσίες. Για παράδειγμα, τα διαλυτικά χρωμάτων αποτελούν βασικό συντελεστή της δημιουργίας φωτοχημικού νέφους. Στον αντίποδα αυτών βρίσκονται τα οικολογικά υλικά, αυτά που είναι κατά το δυνατόν φυσικά, δεν χρειάζονται μεγάλη ενέργεια για την παραγωγή τους, δεν έχουν τοξική δράση, ενώ απορροφούνται και διαλύονται εύκολα μετά το τέλος της χρήσης τους.
Σε κλίμα με ηλιοφάνεια σαν της Ελλάδας, μπορούμε να έχουμε 100% θερμική αυτοτέλεια. Τα φωτοβολταϊκά μπορούν να καλύψουν και τη μεγαλύτερη ποσότητα ηλεκτρισμού που χρειαζόμαστε.
Υπάρχει και βιοκλιματική πολεοδομία. Ο Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός, δεν έχει καμία αναφορά στο πώς ένα σύστημα πόλης μπορεί να αξιοποιήσει τον ήλιο, τον αέρα, το νερό και τη γη. Ακόμα και μελέτες πανεπιστημιακών για το πώς μπορεί να αξιοποιηθεί το κλίμα ώστε να επιτευχθεί πολεοδομική άνεση, για την Κεντρική Αγορά της Αθήνας, για το ολυμπιακό χωριό και άλλες, δεν λαμβάνονται υπόψη καθώς θίγονται οικονομικά συμφέροντα εργολαβιών. Αν το κτήριο σχεδιαστεί σύμφωνα με τις αρχές τις βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και λειτουργήσει ορθολογικά τότε σε κάποιο χρονικό διάστημα (ανάλογο της επένδυσης που έχει γίνει), εξοικονομώντας ενέργεια θα «αποδίδει χρήματα» σε σχέση με τα συμβατικά κτήρια. Η επιπλέον οικονομική επιβάρυνση της επένδυσης αποσβένεται σε περίπου οκτώ χρόνια. Κατασκευάζοντας ένα κτήριο, σύμφωνα με τις βιοκλιματικές αρχές, το θωρακίζουμε προστατεύοντάς το έτσι από το κρύο και τη ζέστη. Επίσης συντελούμε στη μείωση των εκπομπών CO2 που ευθύνεται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κατανάλωση ενέργειας προκαλεί περιβαλλοντική υποβάθμιση. Αντίθετα, τα βιοκλιματικά και χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης κτήρια βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων μέσα σε αυτά. H ποιότητα ζωής σ' ένα βιοκλιματικό σπίτι δεν συγκρίνεται με αυτήν του συμβατικού, όσα μηχανήματα κι αν έχουμε εφοδιαστεί για να το φωτίζουμε, να το αερίζουμε, να το ζεσταίνουμε, να το κρυώνουμε. Εκτός αυτού συμμετέχουμε στον αγώνα των λογικών ανθρώπων για βιώσιμο περιβάλλον.
