Η ιστορία (αυτοκαταστροφής) της Νήσου του Πάσχα

Το νησί του Πάσχα, με έκταση μόλις 160 τετραγωνικά χιλιόμετρα, είναι το πιο απομονωμένο κατοικημένο νησί του κόσμου. Βρίσκεται στο Ειρηνικό Ωκεανό, 3.800 χιλιόμετρα δυτικά από τη Χιλή (στην οποία ανήκει). Μέχρι πρόσφατα, οι προσπάθειες που έκαναν διάφοροι για να ερμηνεύσουν την ύπαρξη σε αυτό των τεράστιων, παράξενων αγαλμάτων, χωρίς σημάδια αρχαίας κατοίκησης, οδήγησαν κάποιους σε ερμηνείες υπερφυσικές και εξωγήινες. Η Πραγματικότητα την οποία αποκάλυψαν όμως αρχαιολόγοι, βιολόγοι και ανθρωπολόγοι, ήταν πιο… πεζή και πολύ σκληρή. Οι πρώτοι έποικοι ήταν μάλλον Πολυνήσιοι ψαράδες που έφτασαν εκεί μεταξύ του 400 και του 700 μ.Χ.. Μέχρι τότε, το έδαφος του ηφαιστειογενούς νησιού, καλυπτόταν από απέραντα δάση φοινικόδεντρων, γεμάτα καρπούς, ενώ φιλοξενούσε έναν τεράστιο αριθμό και ποικιλία εξωτικών πουλιών. Οι έποικοι κατοίκησαν το νησί και άρχισαν να καλλιεργούν φρούτα και λαχανικά και να ψαρεύουν στα ανοιχτά. Το νησί διέθετε τα πάντα. Υπήρχαν καρποί και μικρά ζώα και πουλιά για τροφή, ενώ η άφθονη ξυλεία τους επέτρεπε να φτιάχνουν κατοικίες και κανό, να φτιάχνουν σχοινιά, να θερμαίνονται και να μαγειρεύουν.
Φθίνουσα πορεία.
Όταν τον 18ο αιώνα έφτασαν εκεί οι πρώτοι Ευρωπαίοι, αντίκρισαν ένα αραιοκατοικημένο νησί, αποψιλωμένο, ερημικό και με κατοίκους κανίβαλους. Δεν βρέθηκαν ζώα (μόνο έντομα) και κανένα μεγάλο φυτό. Ούτε θάμνος. Οι εξερευνητές παραξενεύτηκαν και από τα εκατοντάδες τεράστια αγάλματα που βρέθηκαν στημένα ή ημιτελή σε όλο το νησί. Το 1770 που οι πρώτοι ευρωπαίοι έφτασαν στο νησί, τα αγάλματα ήταν όλα όρθια. Ως το 1864 είχαν γκρεμιστεί από τους ίδιους τους κατοίκους του νησιού. Οι επιστήμονες όμως έλυσαν κάθε μυστήριο που συνδεόταν μέχρι και με εξωγήινες παρεμβάσεις. Αποδείχθηκε ότι το νησί ήταν κατάφυτο και εύφορο. Η καταστροφή της φύσης άρχισε ήδη από το 800 μ.Χ., ενώ κατά το 1400 μ.Χ. τα φυτά εξαφανίστηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Όταν πρωτοαντίκρυσαν το νησί οι Ευρωπαίοι, βρήκαν μόνο ένα θάμνο. Οι κάτοικοι αποψίλωσαν όλη τη χλωρίδα για τις βιοτικές τους ανάγκες. Οι αρουραίοι που έφτασαν μαζί με τους Πολυνήσιους, αποτελείωσαν το έργο των ανθρώπων, τρώγοντας ακόμα και τους εναπομείναντες σπόρους. Εδώ έχουμε να κάνουμε με τυπικό παράδειγμα οικολογικής αυτοκαταστροφής! Καταστράφηκε ολόκληρη η χλωρίδα αλλά και η πανίδα. Κάθε είδος πουλιού εξαφανίστηκε. Εξαφανίστηκαν ακόμη και τα οστρακόδερμα και άλλοι οργανισμοί από τα παράλια. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα εκλείπουν και τα ίχνη διατροφής με μεγάλα ψάρια, γύρω στα 1.500, αφού δεν υπήρχαν πια δέντρα για την κατασκευή μεγάλων κανό, ώστε να ψαρεύουν στα ανοιχτά. Αφού κατέστρεψαν τα πάντα, οι άνθρωποι εντατικοποίησαν την εκτροφή των πουλερικών που είχαν φέρει μαζί τους. Όμως αυτό δεν έφτανε για τις ανάγκες τους. Στράφηκαν λοιπόν στον κανιβαλισμό. Τα κόκαλα ανθρώπων, όπως δείχνουν οι ανασκαφές, αρχίσουν να πληθαίνουν από την περίοδο αυτή στους σωρούς με τα αποφάγια. Απ’ ότι συμπέραναν οι επιστήμονες, οι πρώτοι Πολυνήσιοι άποικοι βρέθηκαν σε ένα νησί εύφορο, με άφθονη ξυλεία, μικρά ζώα και πουλιά, επαρκή για μια άνετη ζωή. Ευδοκίμησαν και πολλαπλασιάστηκαν. Μετά από αιώνες, άρχισαν να κτίζουν πέτρινα αγάλματα, όμοια με αυτά που έκαναν στην Πολυνησία ως επίδειξη πλούτου και ισχύος. Τα αγάλματα που έφτιαχναν από τα ηφαιστειογενή πετρώματα, τα κυλούσαν πάνω σε κορμούς δέντρων, από τα σμιλευτήρια ως τα σημεία που τα τοποθετούσαν κατά μήκος των ακτών. Ο αυξανόμενος πληθυσμός του νησιού έκοβε τα δάση ταχύτερα από όσο μπορούσαν αυτά να αναπαραχθούν. Καθώς τα δέντρα εξαφανίζονταν, οι κάτοικοι ξέμειναν από ξυλεία και από σκοινιά. Οι πηγές και τα ρυάκια ξεράθηκαν, δεν είχαν ξύλα να ανάψουν φωτιά, τα μικρά ζώα και πουλιά εξαφανίστηκαν. Καθώς δεν είχαν ξύλα για να φτιάξουν μεγάλες βάρκες, σταμάτησε και το ψάρεμα. Καταστράφηκαν επίσης και οι καλλιέργειες καθώς το κόψιμο δέντρων και θάμνων έπαψε να συγκρατεί το νερό και το γόνιμο χώμα. Τα τελευταία αγαλματίδια που κατασκεύασαν, απεικόνιζαν σκελετωμένα άτομα, δείχνοντας ότι πλέον ο λαός λιμοκτονούσε. Τα διάσπαρτα απομεινάρια όπλων, αποδεικνύουν πως οι τελευταίες μέρες της κοινωνίας τους, χαρακτηρίζονταν από αλληλοεξόντωση και πολέμους ανάμεσα σε φατρίες. Γύρω στα 1700 ο πληθυσμός ελαχιστοποιήθηκε και οι άνθρωποι άρχισαν να ζουν σε σπηλιές για προστασία από τους εχθρούς τους. Αργότερα, οι αντίπαλες ομάδες άρχισαν να γκρεμίζουν η μία τα αγάλματα της άλλης. Το τελευταίο άγαλμα γκρεμίστηκε το 1864.
Γιατί συνέβη αυτή η αυτοκαταστροφή;
Η κλειστή αυτή κοινωνία, δεν μπόρεσε να συνειδητοποιήσει τη φθίνουσα πορεία της. Η σταδιακή κατάρρευση του οικοσυστήματος, δεν πέρασε ως πληροφορία από γενιά σε γενιά. Το ότι η φύση ανανεώνεται, έδινε την ψευδαίσθηση πως θα είναι πάντα έτσι τα πράγματα. Οι άρχοντες της εποχής, ακόμα και αν κάποιοι προέβλεπαν την εξέλιξη, σίγουρα δεν θα ήθελαν να ενοχλήσουν την «καθεστωτικύα τάξη». Ακόμα και το κόψιμο του τελευταίου δένδρου, θα θεωρήθηκε φυσικό γεγονός.
Παράδειγμα προς αποφυγή.
Τι μας διδάσκει αυτή η γνώση; Οι σύγχρονες κοινωνίες, έχουν τα μέσα να προβλέψουν τις εξελίξει, τόσο χάρη στην τεχνολογία, όσο και χάρη στην ιστορική γνώση. Επιπλέον, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, επιταχύνει σε ακραίο βαθμό τα αρνητικά αποτελέσματα της ανθρώπινης δραστηριότητας επάνω στη φύση. Ο πλανήτης Γη είναι η νήσος του Πάσχα σε μεγέθυνση. Ο Πλανήτης μας περικλείεται από αφιλόξενο περιβάλλον για τους ανθρώπους και τα ζώα. Παρά το ότι έχουμε τα μέσα να τον εγκαταλείψουμε, δεν υπάρχει άλλος γνωστός τόπος για να κατοικήσουμε. Αν λοιπόν δεν ενεργήσουμε έγκαιρα ώστε να αποτρέψουμε την καταστροφή του πλανήτη μας, είναι βέβαιο πως το ανθρώπινο γένος δεν έχει πολύ μακρινό μέλλον.
Τ.Π.